Środki unijne dosyć powszechnie kojarzą się przede wszystkim z dotacjami. Ten rodzaj bezzwrotnego wsparcia w najbliższych latach pozostanie główną formą dofinansowania różnego rodzaju projektów. Niemniej, obecnie znacznie większą część środków niż w okresie 2007-2013 w programach operacyjnych dedykowano tzw. instrumentom finansowym. Dla przykładu, w Programie Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 przeznaczyliśmy na nie ok. 415 mln zł, a w Programie Inteligentny Rozwój 2014-2020 już ponad 4 mld zł. Łącznie we wszystkich programach operacyjnych kwota zaplanowana na instrumenty finansowe to ok. 16 mld zł. Mniej więcej połowa tych środków obecna jest w regionalnych programach operacyjnych.
Czym są instrumenty finansowe w programach unijnych? Oznaczają one pozadotacyjne finansowanie projektów i mogą mieć formę finansowania dłużnego (pożyczki), gwarancyjnego (gwarancje spłaty kredytów bankowych) lub kapitałowego (dokapitalizowanie innowacyjnych spółek przez fundusze venture capital lub aniołów biznesu). Wszystkie powyższe rodzaje instrumentów finansowych są obecne w Programie Inteligentny Rozwój. Ponad połowa z nich to instrumenty o charakterze kapitałowym. To one bowiem w największym stopniu odpowiadają na potrzeby finansowania innowacyjnych projektów o ponadprzeciętnym ryzyku. W programach regionalnych przewidziane są raczej pożyczki i gwarancje, czyli instrumenty przeznaczone na finansowanie nieco mniej skomplikowanych i ryzykownych projektów.
Dlaczego zdecydowaliśmy się przeznaczyć na instrumenty finansowe więcej środków niż w poprzednich latach?
Musimy pamiętać, że obecna perspektywa finansowa jest prawdopodobnie ostatnim okresem, w którym Polska otrzymuje tak duże środki z Unii Europejskiej na finansowanie projektów rozwojowych. Dlatego ważne jest stworzenie takich rozwiązań, które zapewnią nam środki na finansowanie innowacji po roku 2020.
Dzięki zastosowaniu na szeroką skalę wsparcia o charakterze zwrotnym, znaczna część środków będzie mogła po ich spłaceniu zostać ponownie wykorzystana. To umożliwi wsparcie większej liczby przedsiębiorców niż w przypadku bezzwrotnych dotacji. Jeśli trafnie wybierzemy przynajmniej część projektów, na które przeznaczone będą środki, to ze zwrotów z tych inwestycji będziemy mogli w kolejnych latach finansować następne. Ważny jest także fakt, iż stosowanie instrumentów inżynierii finansowej wiąże się z większym niż w przypadku dotacji zaangażowaniem inwestorów prywatnych w finansowanie różnego rodzaju przedsięwzięć. Oznacza to, że środki publiczne służą do zwiększenia kapitału prywatnego inwestowanego w ryzykowne przedsięwzięcia związane z badaniami i rozwojem.
Wykorzystanie instrumentów zwrotnych sprawia też, że udzielane wsparcie jest w większym stopniu oparte na rozwiązaniach rynkowych, przez co ingerencja w gospodarkę jest mniejsza niż w przypadku dotacji. Instrumenty zapewniają też wyższą efektywność gospodarowania środkami – firma korzystająca np. z pożyczki musi zapewnić taką rentowność realizowanej inwestycji, która umożliwi jej spłatę zaciągniętego zobowiązania. Dzięki wykorzystaniu takich form wsparcia państwo zaczyna działać jako inwestor, który szuka przedsięwzięć najbardziej odpowiadających jego celom. Zainwestowane środki mają procentować. Jeśli projekt zakończy się sukcesem, odzyskany kapitał będzie mógł wesprzeć kolejne przedsięwzięcia.
